पांडवलेणी लेणीची संपूर्ण माहिती Pandav Leni Information in Marathi

 

Pandav Leni Information in Marathi – पांडवलेणी लेणीची संपूर्ण माहिती नाशिकच्या पांडवलेणी लेणी पाहून स्थापत्यकलेच्या कोणत्याही चाहत्याला आनंद होईल. त्रिवश्मी डोंगराच्या पठारावर असलेल्या पांडवलेणी गुंफा दोन हजार वर्षांहून अधिक जुन्या आहेत. चोवीस लेणी जैन सम्राटांनी निर्माण केल्याचं समजतं. येथे जैन संत मणिभद्रजी, अंबिका देवी आणि तीर्थंकर ऋषभदेव यांचे वास्तव्य होते. बुद्ध शिल्पांसह जैन धर्मातील शिलालेख आणि कलाकृतीही येथे आहेत. गुंतागुंतीच्या पाण्याच्या टाक्यांमध्ये मोठमोठे खडक कोरले गेले आहेत.

पांडवलेणी लेणी, नाशिक (Pandav Leni in Marathi)

पांडवलेणी लेणी, ज्यांना पांडू लेणी किंवा नाशिक लेणी म्हणूनही ओळखले जाते, या ऐतिहासिक लेणी आहेत ज्या महाराष्ट्रातील नाशिकच्या मध्यभागी दक्षिणेस सुमारे ८ किलोमीटर अंतरावर त्रिवश्मी टेकडीच्या टेबललँडवर वसलेल्या आहेत. इसवी सन पूर्व तिसऱ्या शतकापासून इसवी सनाच्या दुसऱ्या शतकाच्या दरम्यान अनेक गुहा बांधण्यात आल्या.

पांडवलेणी लेणी म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या २४ लेण्यांचा संग्रह म्हणजे हिनयान बौद्ध धर्म. रहस्यमय गुहांमध्ये संगीत कारंजे, संग्रहालये आणि जेवणाचे विविध पर्याय आहेत. आतमध्ये असंख्य मठ, देवळे, पाण्याची टाकी, खांब आणि कोरीव काम आहे.

सातवाहन आणि क्षाहरत या दोन महत्त्वाच्या राजवंशांनी हीनयान बौद्ध भिक्खूंसाठी पांडवलेणी गुंफा बांधल्या. एकूण चोवीस लेणींपैकी तीन आणि दहावी लेणी सर्वात आश्चर्यकारक आहेत. या लेण्यांमध्ये एक वैशिष्ट्यपूर्ण आणि भव्य वास्तुकला आहे.

या लेण्यांमध्ये सापडलेले शिलालेख आजही शैक्षणिक आणि संशोधकांसाठी महत्त्वपूर्ण संशोधन सामग्री म्हणून काम करत आहेत. पश्चिम महाराष्ट्राच्या राजाचे वर्णन करणारा शिलालेख गुहे क्रमांक १५ मध्ये सापडतो.

गुहेच्या आत, सुंदर शिल्पे, खोल्या, पाण्याची असामान्य वैशिष्ट्ये आणि दगडी पायऱ्या आहेत. पांडवलेणी लेण्यांच्या पायथ्याशी दादासाहेब फाळके स्मारक आहे, जे कलाकारांच्या निर्मितीचे प्रदर्शन करते. अभ्यागतांना शिखरावर पोहोचण्यासाठी आणि आश्चर्यकारक दृश्ये पाहण्यासाठी जवळपास २०० पायऱ्या चढल्या पाहिजेत.

ट्रेकिंग उत्साही देखील या स्थानाला भेट देतात. याव्यतिरिक्त, लेण्यांचे स्थान हे एक प्रसिद्ध पवित्र बौद्ध स्थान आहे. यामुळे पांडवलेणी लेणी हे एक सुप्रसिद्ध पर्यटन स्थळ बनते ज्यात वर्षभर पर्यटक येतात.

पांडवलेणी लेण्यांचा इतिहास (History of Pandavaleni Caves in Marathi)

अंबिका देवी, तीर्थंकर वृषब्देव आणि वीर मणिभद्रजी यांच्यासह अनेक प्रसिद्ध जैन संतांनी गुहेत वास्तव्य केले आहे. पांडवलेणी लेणींना मूळतः पुंड्रू असे संबोधले जाते, जे “पिवळा गेरू रंग” साठी पाली आहे. हे या वस्तुस्थितीमुळे आहे की बौद्ध भिक्षू ज्यांनी “चिवरा” किंवा पिवळे वस्त्र परिधान केले होते, ते गुहामध्ये राहत होते.

या आकर्षक गुहा ध्यानाचा सराव करण्यासाठी आणि आरामात आणि शांततेने जगण्यासाठी जागा म्हणून काम करतात. महाभारतातील पांडव बंधूंचा गुहा, पांडवलेणी या नावाने उल्लेख नाही. शिष्यांचे मेळावे खडकांच्या आत बांधलेल्या अनेक पाण्याच्या टाक्यांमध्ये झाले.

भगवान बुद्ध आणि बोधिसत्वांच्या असंख्य शिल्पांचाही त्यात समावेश आहे. “पुंडरू” हे नाव नंतर “पांडू लेणी” असे बदलले गेले. मोहक गुहेतील विविध शिलालेख महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक माहितीसाठी महत्त्वपूर्ण भांडार म्हणून काम करतात.

पाश्चात्य क्षत्रप, सातवाहन आणि अभिरस हे तीन राजवटी त्या काळात नाशिकवर वर्चस्व गाजवल्याचा पुरावा ते देतात. शिलालेख हे देखील साक्षित करतात की राजांच्या व्यतिरिक्त स्थानिक जमीनदार आणि व्यापारी यांनी बौद्ध धर्माचा प्रचार केला आणि पांडवलेणी लेणी बांधण्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.

जरी हे नाव चुकीचे असले तरी, अनेक दशकांनंतर लोक या लेण्यांना पांडव लेणी म्हणून संबोधू लागले आणि आजही या नावाने ओळखले जातात.

पांडवलेणी लेण्यांची मांडणी आणि संकल्पना (Layout and Concept of Pandavaleni Caves in Marathi)

त्रिसास्मी टेकडीच्या उत्तरेकडे या चोवीस गुहेची एक लांबलचक रेषा कोरलेली होती. लेण्यांना केवळ ऐतिहासिक महत्त्वच नाही, तर त्या त्या काळातील खडक-काटलेल्या वास्तुकलेचा गौरवशाली काळही प्रतिबिंबित करतात. एकूण चोवीस उत्खनन आहेत, परंतु त्यापैकी बरेच लहान आणि कमी महत्त्वाचे आहेत. पांडवलेणी लेण्यांच्या सुशोभित दर्शनी भागाशी विसंगत, आतील बाजू सरळ दिसते.

पांडवलेणी गुहांचा आतील भाग (Interior of Pandavaleni Caves in Marathi)

१८वी गुंफा चैत्य आहे, जे मूलत: एक मंदिर किंवा प्रार्थनागृह आहे ज्याच्या एका टोकाला स्तूप आहे, पांडवलेणी लेणी बहुतेक विहार आहेत, म्हणजे पावसाळ्यात प्रवासी भिक्षूंनी वापरलेली निवासस्थाने किंवा आश्रयस्थान आहेत. सर्वात मनोरंजक आणि महत्त्वाच्या लेणी क्रमांक ३, १०, १८, आणि २० आहेत.

लेणी 3 मधील भव्य विहारामध्ये १६ पेशी आणि सुंदर शिल्पे आहेत, परंतु गुहा १० त्याहूनही मोठी आणि अधिक आकर्षक आहे. इ.स. १२० च्या सुमारास उषदत्ताने केलेल्या भेटवस्तूंचा संदर्भ देणारे शिलालेख त्यावर आहेत. संपूर्ण गटातील सर्वात जुनी गुहा गुहा १८ आहे, विशेषत: अलंकृत दर्शनी भाग असलेली “चैत्य” आहे. त्यात स्तूप आणि सुंदर, विस्तृत कोरीवकाम आहे.

मंदिरे, टाके, दुर्मिळ शिलालेख, बुद्धांच्या कोरलेल्या प्रतिमा आणि काही जैन तीर्थंकरांच्या मूर्ती या सर्व सुंदर गुहांमध्ये आढळतात. याशिवाय, सम्राट, शेतकरी आणि व्यापारी यांची शिल्पे आहेत आणि समृद्ध प्रतिमाशास्त्र इंडो-ग्रीक स्थापत्य रचनेचे सुंदर मिश्रण दर्शवते.

स्थानामध्ये एक उत्कृष्ट, दीर्घकाळ चालणारी पाणी व्यवस्थापन प्रणाली देखील आहे. या भागात इतरही पाण्याच्या टाक्या आहेत ज्या चपळाईने खडकाच्या बाहेर काढल्या गेल्या आहेत.

पांडवलेणी लेण्यांना भेट देण्याची उत्तम वेळ (Pandav Leni Information in Marathi)

पांडवलेणी लेणी पाहण्यासाठी जुलै ते फेब्रुवारी हा काळ उत्तम आहे. हे असे आहे की या काळात निसर्गरम्य वैभव वाढल्याने हे स्थान आणखी मोहक आणि जादुई दिसते.

पांडवलेणी लेणी कसे पोहोचायचे? (How to reach Pandavaleni Caves in Marathi?)

नाशिक सीबीएस बस स्थानकावरून लोक वारंवार या ठिकाणी प्रवास करतात. इथून पांडवलेणी लेण्यांपर्यंतच्या प्रवासाला साधारण तीन तास लागतात. नाशिकहून पांडवलेणी लेणीपर्यंत बसेस आणि ऑटो रिक्षा आहेत. त्यानंतर, सुमारे २० मिनिटे पायर्‍यांसह चांगली बांधलेली पायवाट वापरून, तुम्ही डोंगराच्या शिखरावर असलेल्या गुहेपर्यंत पोहोचू शकता.