उस्मानाबादी शेळी पालन माहिती व उत्पादन

 

सामान्य माहिती

हे महाराष्ट्रातील उस्मानाबाद जिल्ह्यात आढळते. हा मोठ्या आकाराचा प्राणी आहे. हा कोट रंगाच्या विविध प्रकारात आढळतो परंतु प्रामुख्याने तो काळ्या रंगात आढळतो आणि त्यावर पांढरे किंवा तपकिरी ठिपके आढळतात. ते मांस आणि दूध उत्पादन या दोन्ही उद्देशांसाठी वापरले जाते. प्रौढ नर शेळीचे वजन 34 किलो आणि प्रौढ मादी शेळीचे वजन 32 किलो असते. नर शेळीची शरीराची लांबी अंदाजे 68 सेमी आणि मादी शेळीची लांबी अंदाजे 66 सेमी असते. दररोज सरासरी दूध उत्पादन 0.5-1.5 किलो असते.

उस्मानाबादी शेळीची उत्पत्ती महाराष्ट्रातील उस्मानाबाद आणि अहमद नगर जिल्ह्यात आहे. या जातीला उस्मानाबाद जिल्ह्याचे नाव देण्यात आले आहे. ही महाराष्ट्रातील लोकप्रिय शेळी जातींपैकी एक आहे. ही दुहेरी-उद्देशीय शेळीची जात आहे जी दूध आणि मांस दोन्ही चांगल्या प्रमाणात उत्पादन करते. ही मोठ्या आकाराची शेळीची जात आहे जी प्रामुख्याने मुलांच्या अनेक जन्मांसाठी ओळखली जाते.ही शेळीची जात स्टॉल फीडिंग आणि व्यावसायिक शेळीपालनासाठी योग्य आहे. परंतु महाराष्ट्रात, हे प्रामुख्याने लहान शेतकरी अर्ध-गहन शेळीपालनात वापरले जाते. उस्मानाबादी शेळी ही भारतातील मान्यताप्राप्त जातींपैकी एक आहे. या शेळी जातीचा महाराष्ट्राच्या मांस उत्पादनात मोठा वाटा आहे. महाराष्ट्रात नाही तर तामिळनाडूतही ही शेळीची जात लोकप्रिय आहे.

इतिहास आणि जातींची नावे

उस्मानाबादी शेळी प्रामुख्याने उस्मानाबाद जिल्ह्यातील तुळजापूर तालुका आणि महाराष्ट्रातील लातूर जिल्ह्यातील उदगीर तालुक्यात उगम पावली, दोन्ही शेळी पूर्वी उस्मानाबाद जिल्ह्याच्या अंतर्गत होत्या म्हणून शेतकऱ्यांमध्ये उस्मानाबादी हे नाव लोकप्रिय झाले. या शेळीला डेक्कनी असेही म्हणतात. हे जिल्हे पूर्वीच्या काळात समाविष्ट होते, तर निजाम राजवट जे डेक्कन राज्य म्हणून प्रसिद्ध होते आणि म्हणून उस्मानाबादी जातीला दख्खनी असे समानार्थी देखील होते. उस्मानाबादी शेळी जातीच्या उत्पत्तीचा इतिहास मराठवाडा विभागातील प्रजनन क्षेत्रात 150 वर्षांचा आहे. उस्मानाबाद जिल्ह्याचे नाव हैदराबाद डेक्कन इस्टेटचे निजाम शासक मीर उस्मान अली खान हे निजाम घराण्याचे सातवे शासक होते, म्हणून शेळीच्या जातीचे नाव प्रजनन मार्ग आणि उस्मानाबाद जिल्ह्यातील मूळ उस्मानाबादी असे ठेवले गेले आहे.

चारा

या प्राण्याच्या जिज्ञासू स्वभावामुळे ते कडू, गोड, खारट आणि चवीला आंबट असे विविध खाद्य स्रोत खाऊ शकतात. लोबिया, बरसीम, लसूण इत्यादी शेंगायुक्त खाद्य ते चवीने आणि आनंदाने खाऊ शकतात. मुख्यतः त्यांना उर्जा देणारा आणि प्रथिने समृद्ध असलेला चारा खायला आवडतो. त्यांना सहसा त्यांचे अन्न खराब करण्याची सवय असते कारण ते खाण्याच्या ठिकाणी लघवी करतात. त्यामुळे अन्न खराब होण्यापासून वाचवण्यासाठी विशेष प्रकारचे खाद्य स्थान बनवले जाते.

 

लागवड केलेला चारा: शेंगा: बेरसीम, लसूण, सोयाबीन, वाटाणे, गवार.

शेंगा नसलेले: कॉर्न, ओट्स.

झाडाची पाने: पीपळ, आंबा, अशोक, कडुलिंब, बोरासारखे बी असलेले लहान फळ.

झाडे आणि झुडपे, वनौषधी आणि लता वनस्पती: गोखरू, खेजरी, करोंडा, बेरी इ.गवत: नेपियर गवत, गिनी गवत, डूब गवत, अंजन गवत, स्टायलो गवत

 

सुका चारा

 

पेंढा: चणे, कबुतराचे वाटाणे आणि भुईमूग, संरक्षित चारा.

गवत: गवत, शेंगा (चूणा) आणि नॉन-लेग्युमिनस (ओट्स).

सायलेज: गवत, शेंगा नसलेल्या आणि शेंगा नसलेल्या वनस्पती.

 

वितरण

धान्य: बाजरी, ज्वारी, ओट्स, मका, चणे, गहू.

शेती आणि औद्योगिक उपउत्पादने: नारळाच्या बियांची कातडी, मोहरीची कातडी, भुईमूगाची कातडी, आलसी, शिशम, गव्हाचा भुसा, तांदळाचा भुसा इ.

पशुधन आणि समुद्री उत्पादने: पूर्ण आणि आंशिक कोरडे दुग्धजन्य पदार्थ, मासे जेवण आणि रक्त जेवणऔद्योगिक उप-उत्पादने: बार्ली, भाज्या आणि फळांची उप-उत्पादने.

शेंगा: बाभूळ, वड, वाटाणे इ.

 

वैशिष्ट्ये

सर्व प्रथम मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे ही सर्वात फायदेशीर शेळीची जात आहे जी शेतकऱ्यांना जास्तीत जास्त परतावा देते. ज्या शेतकऱ्याने 20 महिला आणि 1 पुरुष वाढवलेला आहे तो अर्ध-गहन शेळीपालन पद्धतीद्वारे चांगला नफा कमवू शकतो.

 

उस्मानाबादी जाती 4% फॅट असलेले दर्जेदार दूध देते. दूध आणि खतातून शेतकरी अतिरिक्त पैसे कमवू शकतो.

 

उस्मानाबादी शेळीमध्ये भारतातील कोणत्याही प्रकारच्या वातावरणात टिकून राहण्याची क्षमता आहे. सहा महिन्यांची शेळी सहजपणे 15 किलो उपभोग्य मांस तयार करू शकते.ही सर्वात सुपीक शेळी आहे ज्यामध्ये प्रत्येक गर्भावस्थेत अनेक मुले जन्माला घालण्याची क्षमता असते. जुळे आणि तिहेरी सामान्य असतात तर चतुर्भुज दुर्मिळ असतात.

उस्मानाबादी  शेळी वाढीचा दर

या शेळीचा वापर प्रामुख्याने मांस उत्पादनासाठी केला जातो. उस्मानाबादी जाती ही झपाट्याने वाढणारी शेळीची जात आहे ज्याच्या सुरुवातीला 0 ते 3 महिन्यांत या शेळीचे वजन दररोज 100 ते 110 ग्रॅम वाढते किंवा 3 ते 3 महिन्यांत वजन 130 ते 140 ग्रॅम प्रतिदिन वाढते. हे वजन वाढण्याची नोंद अर्ध-गहन शेती पद्धतीमध्ये केली जाते. स्टॉल फीडिंग शेळीपालन पद्धतीमध्ये वजन अधिक वाढू शकते.

 

शेळ्यांना दर्जेदार आहार दिल्यास वजन अधिक वाढू शकते.

साधारणपणे, सहा ते सात महिन्यांची शेळी 15 किलो शुद्ध दर्जाचे मांस देते. शेळीला 2 महिने वयाच्या कास्ट्रेट केल्यास ते अधिक मांस तयार करू शकते. इतर शेळी जातींच्या तुलनेत मांसाचा दर्जा चांगला आणि चवदार आहे.

 

उस्मानाबादी शेळीमध्ये पुनरुत्पादन:-

ही जात तिच्या पुनरुत्पादनासाठी ओळखली जाते जे सहसा वर्षातून दोनदा जन्म देते.

मुख्यतः जुळ्या मुलांना जन्म देतात, तिहेरी होण्याची शक्यता कमी असते.लहान मुलांना जन्माच्या वेळी त्यांच्या आईच्या दुधाचा पुरवठा करणे आवश्यक आहे आणि ते एक महिना चालू ठेवले पाहिजे कारण हे दूध कोलोस्ट्रमने परिपूर्ण आहे जे मुलांच्या वाढीसाठी आवश्यक पोषक आहे.

उस्मानाबादी शेळी जातीची कामगिरी:-

या जातीची एकूण कामगिरी चांगली आहे आणि व्यावसायिक शेळीपालनाला प्राधान्य दिले जाईल. ते जिथे आहेत त्या हवामानाच्या परिस्थितीशी ते त्वरीत जुळवून घेतात आणि स्वतःलाही समायोजित करू शकतात.

त्यांना स्टॉल फीड आणि आंशिक स्टॉल फीड सिस्टम अंतर्गत ठेवता येते, या जातीला कोणत्याही विशेष प्रकारच्या चाऱ्याची आवश्यकता नसते, त्यांना गवत, झाडाची पाने आणि लागवड केलेले बरसीम, बाजरी, मका इत्यादी काहीही दिले जाऊ शकते ज्यामुळे चारा खर्च कमी होतो. उस्मानाबादी जातीचे.

 

तेथे मांस हे प्रथिनांचे समृद्ध स्त्रोत आहे आणि त्यामध्ये तुलनेने कमी चरबी आणि कोलेस्ट्रॉल पातळी आहे. तसेच उस्मानाबादीच्या शेळीच्या कातडीचे चामडे दर्जेदार असून त्याला बाजारात जास्त मागणी आहे.

 

ही जात अतिशय कणखर आहे म्हणजे तिची रोगप्रतिकारक क्षमता अंतिम आहे म्हणून तिला व्यावसायिक शेळी फार्ममध्ये प्राधान्य दिले जाते आणि तेथे वाढीसाठी त्यांना कोणत्याही विशेष चार्‍याची आवश्यकता नसल्यामुळे त्यांना चरायला सहज ठेवता येते. त्यामुळे उस्मानाबादी जातीची एकूण कामगिरी स्वीकारार्ह आहे.

उस्मानाबादी शेळीपालनाचे फायदे

उस्मानाबादी शेळी दूध उत्पादन आणि मांस उत्पादन या दोन्हीसाठी योग्य आहे.

उस्मानाबादी भाकरीच्या मांसाला मागणी जास्त आहे.

इतर जातींच्या तुलनेत उस्मानाबादी शेळी जातीचा गर्भधारणा कालावधी ५ महिने असतो.

या जातींच्या शेळ्यांच्या खाद्यावर आणि काळजीसाठी फारसा खर्च येत नाही.

उस्मानाबादी शेळीची ही जात 4 महिने दररोज 0.5 ते 1.5 लिटर दूध देते.

उस्मानाबादी शेळ्या कुठे मिळतील

या जातीच्या शेळ्या महाराष्ट्रातील उस्मानाबाद जिल्ह्यात आढळतात, म्हणून या जातीला उस्मानाबादी शेळी म्हणतात. या जातीच्या शेळ्या महाराष्ट्रात उस्मानाबाद, तुळजापूर, अहमदनगर, उदगीर, लातूर, सोलनपूर आणि परभणी तसेच तेलंगणा, आंध्रप्रदेश सारख्या इतर अनेक राज्यात आढळतात.

रोग आणि उपचार

• कॉकिडिओसिस: हे प्रामुख्याने लहान मुलांमध्ये आढळते. हे coccidia परजीवीमुळे होते. अतिसार, निर्जलीकरण, जलद वजन कमी होणे आणि ताप ही लक्षणे आहेत.

उपचार: कोक्सीडिओसिस बरा होण्यासाठी बायोसोल औषध दिवसातून एकदा सुमारे 5-7 दिवस दिले जाते. कॉरिड किंवा सल्मेट किंवा डेकॉक्ससह देखील उपचार केले जाऊ शकतात.

 • एन्टरोटॉक्सेमिया: याला अति खाणे रोग असेही म्हणतात. नैराश्य, भूक न लागणे, उच्च तापमान, आकुंचन किंवा मृत्यू ही लक्षणे आहेत.

उपचार: एंटरोटोक्सेमिया टाळण्यासाठी वार्षिक बूस्टर लसीकरण दिले जाते. या आजारावर उपचार करण्यासाठी C आणि D प्रकारची अँटिटॉक्सिन दिली जाते

• अॅसिडोसिस: हे मुख्यत्वे एकाग्र केलेल्या अन्नाच्या अति खाण्यामुळे होते. लक्षणे उदासीनता आहेत. दात घासणे, स्नायू मुरगळणे आणि सूज येणे.

उपचार: अ‍ॅसिडोसिस रोगावर उपचार करण्यासाठी जास्त प्रमाणात खाणे थांबवा आणि सोडा बायकार्बोनेट (2-3oz) द्या.

• गर्भधारणा टॉक्सिमिया: हा एक चयापचय रोग आहे. भूक न लागणे, श्वास गोड लागणे, आळस येणे इत्यादी लक्षणे आहेत.

उपचार: प्रोपीलीन ग्लायकोल दिवसातून दोनदा पाण्यासोबत दिले जाते आणि सोडियम बायकार्बोनेट विषारी रोगावर उपचार करण्यास मदत करेल.

केटोसिस: हे केटोन्समुळे होते ज्यामुळे शरीरात ऊर्जेचा अभाव होतो. दुधाचे उत्पादन कमी होणे, अन्न सोडणे आणि श्वासोच्छवासात गोड वास येणे ही लक्षणे आहेत.

उपचार: ग्लुकोज भिजवल्याने केटोसिस बरा होण्यास मदत होईल.

• जॉन्स रोग: शरीराचे वजन कमी होणे, वारंवार जुलाब होणे, अशक्तपणा येणे आणि अशक्तपणा या रोगामुळे शेळीवर परिणाम होतो. हा रोग प्रामुख्याने शेळी 1-2 वर्षांचा असताना होतो.

उपचार: सुरुवातीच्या टप्प्यात जॉन्सचा रोग शोधण्यासाठी योग्य चाचणी केली जात नाही. शेळीच्या आरोग्य तपासणीसाठी पशुवैद्यांचा सल्ला घ्या.

• टिटॅनस: हे क्लॉस्ट्रिडियम टेटानीमुळे होते. लक्षणे ताठरलेले स्नायू, श्वासोच्छवासाच्या समस्या ज्यामुळे शेवटी प्राण्याचा मृत्यू होतो.

उपचार: रोग बरा करण्यासाठी पेनिसिलीन प्रतिजैविक दिले जाते आणि जखम हायड्रोजन पेरॉक्साइडने धुतात.

• पाय कुजणे: लंगडेपणा हे लक्षण आहे.

उपचार : त्यांना कॉपर सल्फेटच्या द्रावणाने आंघोळ दिल्याने बरा होतो.

लिस्टेरिओसिस: हे बदललेल्या हवामानात आणि गर्भधारणेच्या प्रगत अवस्थेत लिस्टेरिया मोनोसाइटोजेन्समुळे होते. नैराश्य, ताप, अर्धांगवायू, गर्भपात इत्यादी लक्षणे आहेत.

उपचार: 3-5 दिवसांनी प्रोकेन पेनिसिलिन दर 6 तासांनी आणि नंतर दिवसातून एकदा 7 दिवसांनी दिले जाते.

 

• स्तनदाह: उष्ण आणि कडक कासेची लक्षणे, भूक न लागणे इ.

उपचार: या आजारावर उपचार करण्यासाठी सीडी अँटिटॉक्सिन, पेनिसिलिन, नुफ्लोर, बॅनामिन इत्यादी अनेक प्रतिजैविके दिली जातात.

 

  • बाटलीचा जबडा: हा रक्त शोषणाऱ्या जंतांमुळे होतो. जबडा सुजलेला आणि जबड्याचा असामान्य रंग ही लक्षणे आहेत

अधिक माहितीसाठी संपर्क साधा

 👉 विशाल मल्टीसर्विसेस व नोकरी मदत केंद्र

(आपल्या हक्काच ऑनलाइन सेंटर) 🚩🌱

मो नंबर - 8788149872/9511756569/7028270092