जलप्रदूषणाची संपूर्ण माहिती Water Pollution Information in Marathi

 Water Pollution Information in Marathi – जलप्रदूषणाची संपूर्ण माहिती जलप्रदूषण ही पृथ्वीवरील एक प्रमुख समस्या बनत आहे, ज्यामुळे मानव आणि प्राण्यांना विविध मार्गांनी त्रास होत आहे. मानवी क्रियाकलापांमुळे निर्माण होणाऱ्या घातक दूषित घटकांमुळे पिण्याच्या पाण्याच्या गढूळपणाला जल प्रदूषण म्हणतात. जलप्रदूषण विविध कारणांमुळे होते, ज्यात शहरी प्रवाह, कृषी, औद्योगिक, गाळ, लँडफिल लीचिंग, प्राण्यांचा कचरा आणि इतर मानवी क्रियाकलापांचा समावेश आहे. सर्व प्रदूषकांचा पर्यावरणावर नकारात्मक परिणाम होतो.

जलप्रदूषण म्हणजे काय? (What is water pollution in Marathi?)

जगण्यासाठी, आपल्याला, ‘जिवंत जगाला’ तीन गोष्टींची आवश्यकता आहे: भाकर, कपडा आणि घर. तथापि, अधिक बारकाईने पाहिल्यास, या तिघांच्या निर्मितीमध्ये पाणी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. ‘पाणी’ हा घटक दूषित झाला, तर त्यातून निर्माण होणारे धोके हेच धोक्याचे ठरतात.मी सर्वसाधारणपणे पाणी दूषित होणे, तसेच त्याची कारणे आणि उपचार यावर चर्चा करेन. यासोबतच मी अशी अनेक उदाहरणे देत आहे, या आशेने की, ‘जलप्रदूषणा’बद्दल तुमची समज बदलेल आणि तुम्ही या विषयाबाबत अधिक जाणकार व्हाल.

केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ (CPCB) नुसार, भारतातील शहरे दररोज ६२ अब्ज लिटर प्रक्रिया न केलेले सांडपाणी जलमार्गांमध्ये सोडतात. उत्पादकांकडून जड धातू, गरम पाणी, रसायने आणि तेलकट माती शुद्ध जलस्रोतांमध्ये प्रवेश करतात तेव्हा त्यांचा जलचर प्रजाती, पिण्याचे पाणी आणि सिंचनावर परिणाम होतो. चला पाणी दूषिततेच्या व्याख्या आणि अर्थाने सुरुवात करूया.

जलप्रदूषण व्याख्या (Definition of water pollution in Marathi) 

पाणी, ऑक्सिजन आणि हायड्रोजन हे शास्त्रज्ञांनी संयुग मानले आहेत. प्रत्येक पदार्थाचे भौतिक आणि रासायनिक गुण वेगळे असतात. त्यामध्ये सेंद्रिय पदार्थांचा समावेश केला जातो कारण काही सूक्ष्मजीव नियमित पाण्यात देखील आढळू शकतात. जेव्हा पाण्याचे रासायनिक, भौतिक आणि जैविक गुण बाह्य स्त्रोतामुळे बदलतात तेव्हा पाणी प्रदूषित होते, ज्याला जल प्रदूषण म्हणतात.

पाण्याची गुणवत्ता खालावण्यामागे “प्रदूषक” जबाबदार आहेत. प्रदूषक हे धोकादायक कण (घटक) आहेत जे पाण्यात प्रवेश करतात आणि त्यांच्या गुणवत्तेवर परिणाम करतात. कार्बन डायऑक्साइड, मीठ आणि कॅल्शियम हायपोक्लोराईट, उदाहरणार्थ, पाण्याचे pH बदलतात, ज्यामुळे मेंदूचा मृत्यू आणि CO2 इनहेलेशनमुळे होणारे बहु-अवयव निकामी होणे यासारख्या समस्यांमुळे हजारो जलचर प्रजाती नष्ट होतात. सील, समुद्री सिंह, फ्लोरिडा मॅनेटीज आणि हॉक्सबिल कासव या काही प्रजाती जलप्रदूषणामुळे नामशेष होत आहेत.

पाणी दूषित कसे होते? (How does water become contaminated in Marathi?)

जलस्रोत, विशेषत: औद्योगिक सुविधांजवळ असलेले, अत्यंत प्रदूषित आहेत. कोणताही पाणीपुरवठा दूषित कसा होतो हे विचारात घेण्यासारखे आहे. नद्या, समुद्र किंवा गावातील कोणताही तलाव, कोणताही पाणीपुरवठा दोन प्रकारे प्रदूषित होऊ शकतो: एक एकाच बिंदूच्या स्त्रोताकडून आणि दुसरा विशाल स्त्रोताकडून.

बिंदू स्रोत:

एक नदी B कारखान्याच्या बाजूने वाहते. फॅक्टरी B चे आउटपुट, रसायने आणि प्रदूषक सर्व शोधले जाऊ शकतात. जर फॅक्टरी B ने त्याचा दूषित कचरा A नदीत सोडला तर कोणत्या प्रदूषकाने A नदी दूषित केली आहे हे आपण काढू शकतो. प्रदूषणाचा हा प्रकार फक्त नियंत्रित करता येतो.

विविध स्त्रोतांकडून:

या प्रकारच्या स्त्रोतामध्ये पाण्याचे शरीर सारखेच असते, परंतु प्रदूषक वेगवेगळ्या स्त्रोतांकडून येतात. दूषित घटकांच्या अफाट स्पेक्ट्रममुळे, या प्रकारचे प्रदूषण कमी करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर कारवाई करणे आवश्यक आहे. हा दूषित प्रकार अटळ आहे.

समुद्र, उदाहरणार्थ, जिथे सर्व नद्या एकत्र होतात. तथापि, नद्यांच्या स्वच्छ पाण्यात प्रदूषक ओळखणे आणि त्यावर उपचार करणे – कृषी खते, कीटकनाशक पाणी, शहरी सांडपाणी, लहान नाले, शेकडो कारखाने, प्लास्टिक आणि असेच – आश्चर्यकारकपणे कठीण आहे. या प्रकारच्या प्रदूषणामुळे मोठ्या प्रमाणात हानी होते.

प्रदूषक पाण्यात घुसतात, ज्यामुळे पाण्याच्या रासायनिक, भौतिक आणि जैविक क्रियाकलापांना हानी पोहोचते. प्रदूषक पाण्याच्या गुणवत्तेवर कसा परिणाम करतात यावर अवलंबून ते दोन श्रेणींचे असू शकतात. १ विघटनशील २ नॉन-बायोडिग्रेडेबल साहित्य

विघटनशील:

जेव्हा सेंद्रिय कचरा (घरगुती कचरा) पाण्याच्या स्त्रोतांमध्ये प्रवेश करतो, तेव्हा ते जलीय जीवांसाठी अन्न बनते, जे कचरा खातात आणि सेंद्रिय प्रदूषक नष्ट करतात.

नॉन-बायोडिग्रेडेबल साहित्य:

सामान्य परिस्थितीत, हे दूषित पदार्थ काढले जात नाहीत. प्लास्टिक, वैद्यकीय कचरा, कृषी खते, उद्योगातील जड धातू आणि रसायने ही प्रदूषकांची उदाहरणे आहेत. जे जलस्रोतातील ऑक्सिजनचे प्रमाण कमी करते (बायोकेमिकल ऑक्सिजन डिमांड (BOD)).

पाणी दूषित होण्याची कारणे (Water Pollution Information In Marathi)

शेतीसाठी रासायनिक खते:

शेती आणि पशुधनासाठी उपलब्ध पृष्ठभागाच्या पाण्यापैकी सुमारे ७०% पिके वापरतात. परिणामी, ताज्या पाण्याच्या स्त्रोतांचा जगातील सर्वात मोठा ग्राहक शेती आहे. एकेकाळी सेंद्रिय आणि नैसर्गिक खतांचा शेतीमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जात होता. मात्र, शेतीतील खत हे जलप्रदूषणाचे प्रमुख स्त्रोत बनले आहे. खतांमध्ये प्रामुख्याने नायट्रोजन, पोटॅशियम (पोटॅशियम) आणि फॉस्फरस (NPK म्हणूनही ओळखले जाते) असतात.

जिवाणू आणि विषाणूंसारख्या रोगांप्रमाणेच खते आणि कीटकनाशके मातीपासून धुतली जातात आणि पावसाळ्यात पाण्यात मिसळली जातात. जास्त नायट्रोजन आणि फॉस्फरसमुळे पाणी दूषित होते, ज्यामुळे पाण्याच्या गुणवत्तेला सर्वात मोठा धोका असतो.

सांडपाणी आणि कचरा:

निवासस्थानातील कचरा, सिंकचे पाणी, सांडपाणी आणि इतर कचरा शहरांमध्ये कचरा म्हणून टाकला जातो. याशिवाय, जेव्हा प्लॅस्टिक आणि वैद्यकीय साहित्यासारख्या दैनंदिन व्यवहारातील कचरा जलस्रोतांमध्ये आढळतो, तेव्हा त्या स्त्रोतांमधील पाणी शेकडो प्रजातींना धोका निर्माण करते.

तेलामुळे होणारे प्रदूषण:

दररोज, रस्त्यावरील ट्रक आणि मोटारगाड्यांमधून तेलाची गळती होते; या प्रकारचे तेल आणि गॅसोलीन मोठ्या महासागरांच्या प्रदूषणासाठी जबाबदार आहे. त्याशिवाय, कारखाने, शेततळे (खते) आणि शहरे (दरवर्षी अंदाजे 1 दशलक्ष टन) तेल जलस्रोतांमध्ये मिसळते. त्याशिवाय जहाजांमधून सांडलेले तेल समुद्राला प्रदूषित करते.

किरणोत्सर्गी साहित्य:

रॉकेट, क्षेपणास्त्रे आणि मोठ्या संशोधन संस्थांद्वारे केलेल्या शस्त्रास्त्रांच्या चाचण्यांद्वारे अनेक किरणोत्सर्गांची निर्मिती केली जाते; या प्रकारच्या कचऱ्यामुळे मोठ्या प्रमाणात प्रदूषण होते. किरणोत्सर्गी सामग्री औषध आणि संशोधनात वापरली जाते. किरणोत्सर्गी कचऱ्याचा हा प्रकार पर्यावरणात हजारो वर्षे टिकू शकतो, ज्यामुळे त्याची विल्हेवाट लावणे कठीण होते.

त्याशिवाय, युरेनियम खाणकाम किंवा चाचणीतून निघणारा कचरा अडथळ्यात बंद करून जमिनीखाली गाडला जातो. या प्रकारच्या संरक्षणाची वारंवार गळती होते, ज्यामुळे हजारो व्यक्तींना धोका निर्माण होतो. केरळमध्ये हा प्रकार घडल्याने हजारो लोकांच्या जीवनाची चिंता वाढली आहे.

बाजार कचरा:

समुद्रकिनारी किंवा पाण्याच्या स्त्रोतांजवळ कचऱ्याचे ढीग वारंवार दिसतात. या प्रकारच्या कचऱ्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात दूषित घटक असतात. स्टायरोफोम मऊ प्लास्टिक, कठोर प्लास्टिक, अॅल्युमिनियम आणि काच यासह विविध सामग्रीमध्ये आढळू शकते. सर्व कचरा वेगवेगळ्या दराने पाण्यात विरघळत असल्यामुळे ते जलचरांवर परिणाम करतात.

पाऊस जो अम्लीय असतो

अॅसिड पाऊस ही नैसर्गिक घटना नाही; उलट, वायू प्रदूषण हे मुख्य कारण आहे. जेव्हा वातावरण प्रदूषकांनी भरलेले असते, तेव्हा हे कण पावसाच्या चक्रात प्रवेश करतात, ज्यामुळे सांस्कृतिक वारसा ते मानवापर्यंतच्या जलस्रोतांवर परिणाम होतो.

उत्पादन उद्योगातील कचरा:

शिसे, अभ्रक, पेट्रोकेमिकल्स आणि पारा हे सर्व औद्योगिक कचऱ्यामध्ये आढळतात. या प्रदूषकांमुळे मानव आणि जलचर दोघांनाही धोका आहे.

प्रदूषणाचे पाण्यावर होणारे परिणाम (Effects of pollution on water in Marathi)

आपल्या वातावरणातील सर्व सजीवांच्या अस्तित्वासाठी पाणी आवश्यक आहे. “प्रदूषण मारते,” स्पष्टपणे सांगायचे तर. सर्वात अलीकडील आकडेवारीनुसार, जगभरात २ अब्ज लोक दूषित पाणी पितात, अपर्याप्त उपचारांमुळे ४,८५,००० लोक मरतात. हे लोक प्रामुख्याने औद्योगिक युनिट्सच्या उच्च एकाग्रतेच्या ठिकाणी राहतात. प्रदूषकांचा प्रभाव केवळ एका विशिष्ट स्त्रोतावरच नाही तर संपूर्ण पर्यावरणावर होतो. परिणामी, पर्यावरण आणि मानवी आरोग्यावर प्रदूषणाचा नकारात्मक परिणाम होतो.

पाणी दूषित होण्याचे मानवी आरोग्यावर परिणाम:

दूषित पाण्यामुळे कोणालाही आजारी पडण्याची शक्यता असते. दरवर्षी, दूषित पाण्यामुळे सुमारे 1 अब्ज लोक आजारी पडतात. कॉलरा, आमांश, अतिसार, पोलिओ आणि विषमज्वर हे सर्व जलजन्य रोग आहेत जे प्रदूषित पाण्यामुळे पसरतात. त्याशिवाय, त्वचा संक्रमण, संसर्गजन्य डोळे आणि अस्वस्थता यासारख्या समस्या उद्भवू शकतात.

दूषित पाण्याच्या स्त्रोतांजवळ राहणारे प्राणी:

जेव्हा पाण्यातील दूषित घटकांची संख्या वाढते, तेव्हा हिरव्या प्रजाती तुरळकपणे बाहेर पडतात, पाण्यातील सर्व ऑक्सिजन शोषून घेतात, ज्यामुळे बायोकेमिकल ऑक्सिजनची मागणी (BOD) कमी होते आणि अनेक प्राण्यांचा मृत्यू होतो. मानसिक संतुलन बिघडल्याने अनेक प्रजाती नष्ट होतात. परिणामी त्याचा पर्यावरणावर विपरीत परिणाम होतो.

पर्यावरणाच्या संदर्भात:

निरोगी वातावरणासाठी अन्न साखळीच्या सर्व स्तरांवर प्राणी, वनस्पती, बुरशी आणि सूक्ष्मजंतू यांचे संतुलन आणि आरोग्य आवश्यक आहे. या साखळीतील एका पातळीलाही हानी पोहोचली तर संपूर्ण पर्यावरणाला हानी पोहोचते, ज्यामुळे संपूर्ण पर्यावरणाला धोका निर्माण होतो.

पोषक तत्वांच्या प्रसारामुळे वनस्पती आणि अल्गलचा विकास वाढतो, जो अनियमितपणे वाढतो आणि प्रदूषक तलाव किंवा महासागरात पोहोचल्यावर पाण्यात ऑक्सिजनची पातळी कमी करते. युट्रोफिकेशन, किंवा ऑक्सिजनची कमतरता, वनस्पती आणि प्राणी गुदमरतात, परिणामी “डेड झोन” बनतात. हे घातक शैवाल न्यूरोटॉक्सिन तयार करू शकतात, जे व्हेलपासून ते समुद्री कासवांपर्यंतच्या प्रजातींचा नाश करू शकतात.

औद्योगिक आणि व्यावसायिक कचऱ्यापासून पाणीपुरवठा रसायने आणि जड धातूंनी दूषित होतो. ही विषारी द्रव्ये जलीय जीवनासाठी घातक असतात आणि अन्नसाखळीवर प्रभाव टाकतात, वारंवार जीवाचे आयुष्य आणि पुनरुत्पादन करण्याची क्षमता मर्यादित करतात.

सागरी मोडतोड हा पाण्यातील जलचरांना धोका आहे, कारण ते गुदमरू शकते, चिडवू शकते आणि त्यांना उपासमार करण्यास भाग पाडू शकते. वादळे यातील बहुतेक घन पदार्थ, जसे की प्लास्टिकच्या पिशव्या आणि सोडा कॅन, गटारांमध्ये आणि शेवटी महासागरात घेऊन जातात, ज्यामुळे आपले महासागर कचराकुंडीत बदलतात.

तयार केलेल्या मासेमारी उपकरणे आणि इतर प्रकारच्या कचऱ्यामुळे सागरी जीवनाच्या २०० हून अधिक प्रजातींना हानी पोहोचली आहे. गलिच्छ पाणी आणि समुद्री क्षारांच्या रासायनिक क्रियेमुळे, शंखफिश आणि कोरल धोक्यात आल्याने महासागरातील आम्ल प्रचलित होते.

जल प्रदूषण निर्देशक (Water Pollution Indicator in Marathi)

पर्यावरणाला हानी पोहोचेल अशी कृती लोकांनी केली नसेल, असे म्हणायला हरकत नाही. मानव या ग्रहावरील सर्वात प्रदूषित प्रजाती आहेत. प्रत्येक माणसाच्या आत काही भुते असतात. लोभ, पैशाची भूक आणि कॉर्पोरेट शत्रुत्व ही सर्व नकारात्मक एकतर्फी विचारसरणीची उदाहरणे आहेत. हे त्याच्या डोळ्यांसमोर काही पट्ट्या गुंडाळते, पर्यावरणाकडे पाहण्याचा त्याचा दृष्टीकोन नष्ट करते. मी, तुम्ही, आपण सर्वांना बदलण्याची गरज आहे आणि आपण सर्वांनी पर्यावरणाचे फायदे समजून घेतले पाहिजेत.

परिस्थिती इतकी बिघडली आहे की ती आणखी बिघडलेली पाहायला मिळणार नाही. म्हणूनच, आता नाही तर पुन्हा कधीही नाही, आमच्याकडे अजूनही बदलण्याची वेळ आहे. पाणी दूषित होणे ही एक व्यापक समस्या आहे ज्याला कोणीही हाताळण्यास सक्षम दिसत नाही. जर मी तुम्हाला विनंती केली तर तुम्ही ती इतरांनाही शेअर करू शकता. जेव्हा आपण पाण्याच्या दूषिततेचे नकारात्मक परिणाम पाहता तेव्हा ते आपल्याला त्याबद्दल काहीतरी करण्यास प्रवृत्त करते.